Represje stalinowskie

Stalinizm jest systemem poglądów ideologicznych oraz sposobem kierowania państwem i partią komunistyczną. To okres, w którym ZSRR rządził dyktator Józef Stalin i jego sojusznicy.

W Polsce lat 1944-1956 miał miejsce szereg zmian, które dziś określamy jako czasy stalinowskie. Celem owych zmian była nie tylko odbudowa kraju po wojnie, ale również upodobnienie naszego państwa do ZSRR pod rządami Stalina. W ramach tego, stosowano terror państwowy wobec wrogów ustroju – czyli każdego, kto różnymi sposobami dążył do odzyskania niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wobec osób represjonowanych praktykowano brutalne metody śledztwa i opresji takie jak bicie, tortury, zastraszanie, a nawet katowanie na śmierć. Stopniowo powstawały sieci donosicieli i tajne więzienia. To w tym okresie ustanowiono istnienie MBP – urzędników bezpieczeństwa publicznego (określanych jako UB, bezpieka), a także Milicję Obywatelską (MO) oraz osobną formację wojskową (KBW).

Kogo dotyczy odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje stalinowskie?

Wiele osób żyjących w okresie stalinowskim i PRL działało na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W wyniku tego stawały się ofiarami represji, które mogły obejmować m.in.:

• aresztowania przeciwników systemu,
• internowania osób zaangażowanych w działalność niepodległościową,
• nagonka na intelektualistów, polityków, duchownych,
• procesy wojskowe przeciw oficerom podejrzewanym o szpiegostwo,
• formułowanie prawa karnego w taki sposób, aby działalność antyrządowa mogła być traktowana jako przestępstwo,
• rozmaite represje stanu wojennego, o których mówimy nieco więcej w kolejnych akapitach.

Wobec osób represjonowanych stosowano np. „mord sądowy” – czyli zabicie człowieka po fikcyjnym procesie sądowym, a także „procesy pokazowe” oznaczające jawne, publiczne procesy sądowe, których finałem były surowe kary mające na celu prezentację „silnej władzy” oraz tępienie „wrogów ustroju”.

W dzisiejszych czasach każdy, kto był poddawany między innymi takim czynom, może uzyskać od Skarbu Państwa odszkodowanie. Po wprowadzeniu tzw. ustawy lutowej w 1991 roku doszło do uznania za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległej Polski.

Chodzi więc o unieważnienie orzeczeń sądów i organów władzy ludowej, które zostały wydane od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1989. Dotyczy to oczywiście wyłącznie konkretnych kategorii spraw – głównie tych noszących znamiona represji wobec osób, które działały na rzecz niepodległego państwa Polskiego. Bez cienia wątpliwości do tej kategorii można zaliczyć ofiary stalinowskich represji.

Kto ma prawo do uzyskania rekompensaty za represje komunistyczne?

O odszkodowanie i zadośćuczynienie może ubiegać się osoba represjonowana za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego, ale nie tylko. Taką możliwość ma również najbliższa rodzina osoby poddawanej represjom stalinowskim. Otóż w przypadku śmierci osoby represjonowanej, sąd może przyznać żonie, rodzicom lub dzieciom represjonowanego odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Odszkodowanie przysługuje osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia lub wydano decyzję o internowaniu w wyniku wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Uprawnione do otrzymania rekompensaty są m.in. osoby więzione lub zmarłe za działalność na rzecz niepodległej Polski, sprzeciwiające się kolektywizacji i obowiązkowym dostawom rolnym, a także dzieci matek przetrzymywanych wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia (wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia).

Dlatego jeśli Ty sam jesteś ofiarą różnych rodzajów represji w okresie PRL, albo bliski członek Twojej rodziny doświadczył represji okresu stalinowskiego (bądź represji stanu wojennego) – istnieje szansa, że masz prawo do odszkodowania.

Uprawnieni do rekompensaty również za represje stanu wojennego

Nie tylko za represje stalinowskie przysługuje odszkodowanie. Dotyczy to również wszystkich ofiar represji politycznych w okresie stanu wojennego, które miały jakikolwiek związek z działalnością niepodległościową. W tym czasie wiele osób zostało internowanych lub poddanych „przymusowej służbie wojskowej” w okresie od 1 listopada 1982 do 28 lutego 1983 (w tzw. Wojskowych Obozach Specjalnych) – i przede wszystkim to zalicza się do kategorii „represji stanu wojennego”.

Ustalanie kwoty odszkodowania za stalinowskie represje

Po ustawie lutowej, drugim ważnym dokumentem w tym zakresie był wyrok Trybunału Konstytucyjnego (1 marca 2011), który zniósł maksymalną kwotę odszkodowania i rekompensaty dla ofiar represji okresu komunizmu. Od tego momentu w sprawach o odszkodowania można składać roszczenia kwot wyższych niż 25 tysięcy złotych. Rekompensata dla osób represjonowanych przysługuje na dwóch płaszczyznach:

• za szkodę majątkową (odszkodowanie)
• za krzywdę niemajątkową (zadośćuczynienie)

Prawo dochodzenia odszkodowania obejmuje sytuacje, w których dana osoba straciła majątek, możliwość pracy zarobkowej itd. Chodzi więc o straty materialne. Natomiast kwota zadośćuczynienia ma związek z doznanymi krzywdami psychicznymi.

Odszkodowanie jest przyznawane na mocy wyroku sądu okręgowego. Jeśli poszkodowany nie otrzyma rekompensaty lub kwota będzie zbyt niska, roszczenie może rozpatrzyć również sąd apelacyjny.

• Określenie należnego odszkodowania i zadośćuczynienia wymaga ustalenia wielkości szkody. Przyznawanie przez sądy odszkodowania polega więc na porównaniu stanu majątku ofiary represji przed powstaniem szkody i po jej wystąpieniu.
• Wysokość kwoty zadośćuczynienia podlega za to pewnym ustalonym kryteriom, które bierze pod uwagę sąd okręgowy lub sąd apelacyjny. Są to m.in. warunki przetrzymywania represjonowanego, jego stan psychiczny, okres odosobnienia, wpływ represji na życie osobiste i zawodowe.

Potrzebujesz wsparcia? Pomożemy Ci w uzyskaniu odszkodowania

Od lat wspieramy naszych klientów w walce o odszkodowania za represje stalinowskie i represje stanu wojennego. Na naszym blogu znajdziesz wiele inspirujących przykładów wygranych spraw, gdzie dzięki unieważnieniu orzeczeń sądów i organów władzy ludowej nasi klienci otrzymali rekompensatę. W takich sprawach polskie sądy często orzekają naprawdę wysokie kwoty.

Chęć otrzymania odszkodowania zgłaszamy do sądu okręgowego. Co dalej?

Jak przebiega walka o odszkodowanie za represje stalinowskie? Z naszym wsparciem wszystko stanie się prostsze:

1. Po pierwsze zgłoś się do naszej kancelarii. Nasz prawnik przedstawi Ci dostępne możliwości i wyjaśni kolejne kroki w ramach postępowania o rekompensatę.
2. Po drugie musimy skompletować potrzebną dokumentację. Niezbędna będzie ich analiza i przygotowanie wniosku o odszkodowanie. Bez obaw, prawie wszystko zrobimy za Ciebie – z nami nie musisz się o nic martwić.
3. Jeśli jednak sąd okręgowy nie przyzna za represje stalinowskie odszkodowania, przygotujemy apelację i będziemy starać się o wyrok sądu apelacyjnego. Nasz cel to uzyskanie jak najwyższej, możliwej kwoty rekompensaty od Skarbu Państwa.

Źródła:

Okres stalinizmu w Polsce

Mieczysław Smoleń, Stalinizm, w Encyklopedia Białych Plam, t. XVI, Radom 2005, s. 282.