Masowa deportacja Polaków na Syberię to historia nieludzkiego traktowania, cierpienia, głodu i śmierci, która często następowała w drodze do miejsca zsyłki.Do tej pory nie uzyskali odszkodowania dla Sybiraków i żadnej formy zadośćuczynienia – ani od ZSRR, ani od PRL.

Zesłańcy na Syberię przeszli piekło sowieckich łagrów. Wielu z tych, którzy przetrwali do dziś, wciąż nie otrzymało rekompensaty za doznane krzywdy. Często są to ludzie żyjący w skrajnie ubogich warunkach, starsi i schorowani.

Warto podkreślić, że przymusowa deportacja obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego została uznana za zbrodnię przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze.

W tym artykule postaramy się przybliżyć przebieg tych tragicznych wydarzeń. Wyjaśnimy także, komu i na jakich zasadach przysługuje odszkodowanie od państwa.

Warto wiedzieć, że zarówno poszkodowany, jak i jego bliska rodzina, wciąż mogą ubiegać się o należną rekompensatę!

Spis treści:

1. Pierwsza masowa deportacja na Sybir
2. Deportacja w 1944 roku
3. Komu przysługuje odszkodowanie?
4. Dlaczego rekompensata należy się tylko niektórym Sybirakom?
5. Świadczenie substytucyjne (zamiast odszkodowania na mocy Ustawy Lutowej)
6. Podsumowanie

Odszkodowania Dla Sybiraków – Pierwsza deportacja na Sybir. Przemyślana zbrodnia

Pierwsza masowa deportacja tysięcy polskich obywateli odbyła się 10 lutego 1940 roku. Przeprowadziło ją NKWD, czyli Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR.

Szacuje się, że w tym czasie do Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tysięcy osób. Wiele z nich umarło już w drodze na zsyłkę, a tysiące nigdy nie powróciły na ojczystą ziemię. Warunki deportacji były tragiczne – temperatura powietrza dochodziła do -40 stopni Celsjusza. Deportowanych przewożono w wagonach towarowych. Ściskano ich w grupach po pięćdziesiąt osób lub więcej. Mnóstwo z nich umierało z głodu, zimna i wyczerpania jeszcze przed dotarciem na miejsce.

Pierwsza masowa deportacja ludności polskiej miała dwa podstawowe cele:

• zniszczenie struktury narodowej we wschodniej części kraju
• zasilenie systemu pracy przymusowej (praca polskich zesłańców była jednym z elementów, na których opierała się ekonomika Sowietów)

Podczas pierwszej deportacji Polaków wywieziono głównie: rodziny wojskowych, urzędników, kolei i służby leśnej pochodzące ze wschodnich terenów przedwojennej Polski. Uznaje się, że akcje deportacyjne polskich obywateli były zaplanowaną, przemyślaną zbrodnią na naszym narodzie.

Odszkodowania Dla Sybiraków – Deportacje Polaków na Sybir po 1944 roku. Cel: wzmocnienie pozycji PKWN

Deportacje ludności polskiej w głąb ZSRR w latach 1940-1941 nie były ostatnimi.

W 1944 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren okupowanej przez Niemców Polski, ponownie doszło do zesłania tysięcy obywateli polskich na Syberię. Tym razem do łagrów wywożono głównie żołnierzy AK oraz ludność cywilną z terenów zajętych przez Sowietów.

Represje stosowane wobec kadry dowódczej AK, a także przedstawicieli Delegatury Rządu, miały na celu osłabienie polskiego podziemia i tym samym wzmocnienie pozycji PKWN.

Odszkodowanie dla Sybiraków – komu przysługuje?

Niestety nie wszystkie osoby zesłane na Sybir mają prawo do odszkodowania za doznane krzywdy. Nowelizacja Ustawy Lutowej z 16 lipca 1998 roku wprowadziła zróżnicowanie sytuacji represjonowanych przez radzieckie organy zależnie od terytorium ich działania.

Prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie osobom zesłanym na Syberię przez radzieckie organy, które działały:

• na obecnym terytorium Polski – od 1 lipca 1944 do 31 grudnia 1956
• oraz w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim – w okresie od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1956 roku.

Przypominamy, że wysokie rekompensaty należą się zarówno samym poszkodowanym, jak i ich rodzinom, np. dzieciom nieżyjących osób wywiezionych na Sybir. Warto zaznaczyć, że każdy przypadek represji musi być w jakiś sposób udokumentowany.

Odszkodowania Dla Sybiraków – Represje wobec Polaków. Dlaczego rekompensata należy się nie wszystkim Sybirakom?

Dlaczego rekompensata przysługuje tylko osobom zesłanym na Sybir w latach 1944-1956?

Otóż zgodnie z prawem międzynarodowym, Państwo Polskie nie może być obarczone odpowiedzialnością odszkodowawczą za działania organów obcego państwa – w tym przypadku Sowietów.

Druga kwestia to Ustawa Lutowa, która pierwotnie uwzględniała rekompensatę wyłącznie dla osób represjonowanych przez polskie organy ścigania. Jednak w wyniku nowelizacji ustawy z 20 lutego 1993 roku takie uprawnienie zostało przyznane również:

• represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiary sprawiedliwości
• lub organy pozasądowe działające na terytorium Polski.

Można więc uznać, że zmiany w Ustawie Lutowej mają charakter wyjątkowy. Wynikają one z faktu, że PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) przyczynił się do powstania szkody, jaką była wywózka na Sybir w okresie 1944-1956.

Otóż w porozumieniu z dnia 25 lipca 1944 roku PKWN zgodził się na poddanie polskiej ludności jurysdykcji prawa sowieckiego w strefie operacji wojennych. Jednocześnie nie wskazał wielkości owej strefy.

Zgoda PKWN dała Sowietom niemal nieograniczone możliwości stosowania represji i aresztowań wobec Polaków przebywających na tym obszarze. Według Związku Sybiraków, wraz z deportacjami w latach 1944-1956 wywieziono łącznie 1 milion 350 tysięcy osób. Właśnie dlatego Państwo Polskie wypłaca odszkodowania osobom, które zostały zesłane na Sybir w tych latach.

Zamiast odszkodowania: świadczenie pieniężne (substytucyjne) dla osób zesłanych przez ZSRR

Rekompensata na podstawie Ustawy Lutowej to nie wszystko. W 2020 roku Sejm przyjął inną ustawę, która przyznała osobom zesłanym na Syberię alternatywną formę rekompensaty.

Chodzi o jednorazowe świadczenie pieniężne (substytucyjne) w kwocie po 200 zł za każdy miesiąc zesłania. Jednak uwaga: jeżeli ktoś skorzysta z tej możliwości, nie będzie mógł dochodzić odszkodowania drogą sądową!

To bardzo ważne, ponieważ odszkodowanie, które można uzyskać z pomocą naszych prawników, może być o wiele wyższe niż świadczenie substytucyjne.

Idealnym przykładem jest sytuacja dzieci mężczyzny, który 4 lata przebywał na Syberii. Otrzymały one wyrokiem sądu aż 950 tysięcy złotych. Natomiast gdyby zdecydowały się na skorzystanie ze świadczenia substytucyjnego, łącznie dostałyby niecałe 10 tysięcy złotych (!).

Odszkodowania Dla Sybiraków – Ogromna liczba deportowanych ma prawo do odszkodowania

Podsumowując, masową wywózkę Polaków określa się jako jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii naszego kraju.

Łącznie miały miejsce cztery deportacje obywateli polskich od 1940 do 1941 roku, w których zesłano około 330-340 tysięcy osób. Jednak są to informacje od Związku Radzieckiego, które należy traktować z przymrużeniem oka. Według szacunków władz RP na emigracji do łagrów mogło trafić nawet ok. miliona osób cywilnych.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1944 roku władze sowieckie zwiększyły liczbę polskich ofiar deportacji na Sybir. Wówczas wywożono głównie żołnierzy AK i ludność z zajętych terytoriów.

Ogółem osoby represjonowane w okresie 1944-1956 można podzielić na 4 główne kategorie:

1. internowani – żołnierze podziemia niepodległościowego, których umieszczano w obozach dla jeńców wojennych i internowanych. Szeregowców i podoficerów skoncentrowano m.in. w obozie w nr 270 Borowiczach oraz nr 41 Ostaszkowie.
2. osoby cywilne internowane oraz zamieszkałe na Kresach Wschodnich II RP i jedynie podejrzane o udział w konspiracji polskiej – kierowano do obozów kontrolno-filtracyjnych, m.in. w Donbasie, Stalinogorsku, Saratowie, Kizlu i Szaturze. W grupie tej znalazły się także zamieszkałe na terenach Pomorza Gdańskiego, Wielkopolski i Śląska osoby pochodzenia niemieckiego itd.
3. osoby oskarżone o popełnienie przestępstw przeciwko państwu sowieckiemu.
4. osoby przymusowo i bezprawnie wcielone w szeregi Armii Czerwonej – głównie ludność zamieszkująca tereny wschodnie II RP zaanektowane przez Związek Sowiecki.

Byłeś represjonowany w okresie powojennym lub PRL? Jesteś jednym z tysięcy polskich jeńców? A może bliską rodziną osoby wywiezionej na Sybir?

Odezwij się do nas. Sprawdź, czy przysługuje Ci wysokie odszkodowanie za masową deportację obywateli Polskich przez NKWD. Konsultacja z naszymi prawnikami jest całkowicie bezpłatna!